Adlar ve Ad Tamlamaları

[admin]

ADLAR (İSİMLER)



Bütün sözcük türleri,iki gruba ayrılarak değerlendirilir.

A)Ad Soylu Sözcükler:



1)Ad (İsim)

2)Sıfat (Önad)

3)Zamir (Adıl)

4)Zarf (Belirteç)

5)Edat (İlgeç)

6)Bağlaç

7)Ünlem



B)FİİLLER (Eylemler)



1)Adlar:Varlıkları ya da kavramları karşılayan,onları tanımamızı sağlayan sözcüklere “ad” denir.Bir kelimeye -mek, -mak ya da -ma, -me olumsuzluk ekini getiremiyorsak o kelime addır.



*Bahçe, kum, Ali, kitap, çanta, Almanya, Merkür,…

İsimleri:



A)Görev ve anlamlarına göre,

B)Varlıkların türüne göre,

C)Varlıkların sayısına göre,

D)Yapılarına göre olmak üzere 4grupta inceleyebiliriz.



GÖREV VE ANLAMLARINA GÖRE İSİMLER



1)Somut İsimler:Taş,kitap,çiçek,…

2)Soyut İsimler:Akıl,sevgi,saygı,şeytan,iyilik,keder,…

3)İş ve Eylem Gösteren İsimler:Fiil soylu kelimelere “-mek, -mak, -ış, -iş, -me, -ma” ekleri getirilerek türetilen ve iş,oluş,eylem bildiren isimlerdir.Bunlara “fiilimsi” (isim-fiil) de denir.

*Çalışmak, uyumak, dokunma, eğlenme, bakış, gülüş,…



VARLIKLARIN TÜRÜNE GÖRE İSİMLER



1)Özel İsimler:Tek olan,diğer varlıklara benzemeyen varlıkların özel adlarıdır.

*Köroğlu, Nedim, Türkçe, Mehmet,Minnoş, Pamuk, Türk Dil Kurumu,...



2)Tür (Cins) İsimleri:Aynı türden birçok varlığın ortak adlarıdır.

*El, ayak, kardeş, amca, kedi, kaşık,şehir, kasaba,…



VARLIKLARIN SAYILARINA GÖRE İSİMLER



1)Tekil İsimler:Aynı türden varlıkların bir tekinin adıdır.

*Çocuk, ay, kalem, kitap, elbise,…



2)Çoğul İsimler:-ler,-lar çokluk ekini almış isimlerdir.

*Çocuklar, ağaçlar, kitaplar, öğrenciler,…



3)Topluluk İsimler:Biçim bakımından tekil göründüğü halde çokluk ya da topluluk anlamı veren adlardır.

*Ordu, alay, sürü, kurultay, meclis, takım,…

YAPI BAKIMINDAN İSİMLER



1)Basit İsimler:Hiçbir yapım eki almamış isimlerdir.

*Araba, insanlar, evimiz, yoldan, tahtayı, çanta, kuşlarım,…



2)Türemiş İsimler:İsim ya da fiil kök ve gövdelerinden yapım ekiyle türeyen isimlerdir.

*Yol-cu, meslektaş, silgi, ölüm,…



3)Birleşik İsimler:İki ismin aralarına başka bir kelime girmeyecek şekilde birleşip kalıplaşmasıyla oluşan isimlerdir.

*Anayurt, Çanakkale, açıkgöz, boşboğaz, aslanağzı, gecekondu, ateşkes, biçerdöver, bakarkör, giderayak,…



İSİM TAMLAMALARI



1)Belirtili Ad Tamlaması:Tamlayanın “-in” ilgi ekini tamlananın da “-i,si” 3.tekil kişi iyelik ekini aldığı tamlamalardır.



NOT:Belirtili isim tamlamasını bulmak için tamlanana neyin,kimin sorularını sorarız.

Türkçe’nin önemi,

Yolun sonu,

Ali’nin amcası,

Arabanın boyası,

Fırtınanın gücü,

Bizim köyümüz.



2)Belirtisiz Ad Tamlaması:Tamlayanı yalın halde bulunan,tamlananı 3.kişi iyelik ekini alan tamlamalardır.

*Sokak kapısı,

*Tarla kuşu,

*Çam ağacı,

*Okul müdürü,

*Hızlı koşanı (sıfat)

*Devlet memurları



NOT:Belirtisiz isim tamlamasını bulmak için tamlanana “-ne” sorusunu sorarız. “Nasıl,ne kadar,kaç,hangi” gibi sorular sıfat tamlamasını buldurur.



3)Takısız Ad Tamlamaları:Tamlayan ve tamlananın tamlama ekleri almadan oluşturdukları ad tamlamasıdır.Bu tür tamlamalarda tamlayan,tamlananın ya neye benzediğini ya da neden yapıldığını anlatır.

*Yünden çorap

*Çelik tencere

*Ahşap dolap

*Taş duvar

*Bakır tel



Tamlayan tamlananın neden yapıldığını belirtiyor. Tamlayanla tamlananın arasına “den” ekini getirdiğimizde anlam bozulmuyor.Oysa sıfat tamlamalarında bozulur.





*Sarı çorap (sıfat)

*İnci (gibi) diş

*Kömür göz

*Altın kalp

*Çelik bilek



Tamlayan,tamlananın neye benzediğini ifade ediyor.Tamlayanla tamlananın arasına “gibi” edatını getirirsek sıfat tamlamasıyla karıştırmayız.Çünkü sıfat tamlamalarının arasına “gibi” edatını getiremeyiz.



NOT:Takısız isim tamlamalarının tamlayanları doğada tek başına bulunurken sıfat tamlamalarındaki doğada tek başına bulunmaz.



4)Zincirleme Ad Tamlamaları:Bir ad tamlamasının üçüncü bir adla ya da başka bir ad tamlamasıyla oluşturduğu tamlamaya zincirleme ad tamlaması denir.

*Bahçe kapısının anahtarı

b.siz ad tam. ad

zincirleme ad tam.

*Çevre yolunun ağaçlandırma çalışmaları

b.siz ad tam. b.siz ad tam.

zincirleme ad tam.



Ad Tamlamalarıyla İlgili özellikler:



1)Belirtili ad tamlamalarında tamlayan çoğul,tamlanan da belgisiz bir sözcük olursa tamlayan eki “-in” yerine “-den” eki kullanılabilir.

*Aşağıdakilerden hangisi (Aşağıdakilerin hangisi)

*Yolculardan biri (Yolcuların biri)



2)Belirtili ad tamlamalarında kimi zaman tamlayan ile tamlanan yer değiştirebilir.

*Tadı yok sensiz geçen günlerin.



3)Belirtili ve zincirleme ad tamlamalarında tamlayan ile tamlanan arasına sözcükler girebilir.

*Masanın ayağı:(Masanın kırık ayağı)

*Evin borcu.(Evin bir türlü bitmek bilmeyen borcu)



4)Belirtili ad tamlamalarında tamlayan,tamlanan ya da ikisi birden zamir olabilir.

*Onun kızı (Tamlayan zamir)

*Çocukların bir çoğu (Tamlanan zamir)

*Onların bir çoğu (Tamlayan da tamlanan da zamir)



5)Tamlayanı zamir olan belirtili ad tamlamalarında tamlayan genellikle düşer.Bunlara “tamlayanı düşmüş ad tamlaması” denir.

*Olayı bize babası anlatmıştı. (Onun babası)

*Evimiz çok güzel oldu. (Bizim evimiz)

*Paran var mı?(Senin paran)



6)Bir tamlayan,birden çok tamlanan için;bir tamlanan da birden çok tamlayan için ortak kullanılabilir.

*Evin kapısı ve penceresi açık kalmıştı.(Tamlayan ortak)

*Ahmet’in,Murat’ın ve Deniz’in velisi toplantıya katılmadı.(Tamlanan ortak)

ADLARDA KÜÇÜLTME



Adlarda küçültme “cik ve ceğiz” ekleriyle sağlanır.

*Şu tepeciği aşarsak köy görünür.(Küçük tepe)

*Çocukcağız evin yolunu şaşırdı.(Küçük çocuk)



Adların sonuna getirilen “cik,ceğiz” ekleri adlara değişik anlamlar da katabilir.



*Anneciğimi çok özledim.(Sevgi)

*Bir milyarcık borç verir misin?(önemsememe-azımsama)



NOT:-cik eki kimi zaman somut bir varlığa ad oldukları zaman küçültme anlamını yitirebilir.

*Mehmetçik (Türk askeri)

*Gelincik (Çiçek ismi)

*Maymuncuk (Kapı kilidini açan araç)

ÇOĞUL EKİNİN (-LER,-LAR)GÖREVLERİ VE EKLENDİĞİ SÖZCÜKLERE KATTIĞI ANLAMLAR:

-Ler,-lar eki eklendiği sözcüğe her zaman çoğul anlamı katmaz;farklı anlam ilgileri de katabilir.



*Birazdan Zeynepler gelir.(Belirli bir aileyi belirtiyor)

*Bu cami Karahanlılar döneminde kalma.(Sülale,soy anlamı katmış)

*Müdür Beyler henüz gelmediler.(Saygı)

*Hanımefendiler daha uyanmadılar. (Alay,küçümseme, sitem anlamı katmış)

*On yaşlarında bir çocuktu.(Yaklaşık anlamı katmış)

*Hasta ateşler içinde kıvranıyordu.(Abartma)

*Anadalu’da Yunus’lar bitmez.(Özel ada benzerleri anlamı katmış)

*Akşamları televizyon seyrederim.(Belgisiz sıfat yerine geçerek “her” anlamı katmış)


Bu konuyla ilgili test olmak ister misiniz?


1. “Panjurları aralanmış pencereden ışık sızıyordu içeriye.”



Yukarıdaki cümledeki altı çizili isimlerin özellikleri aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir?



A)soyut-cins-tekil-basit

B)somut-cins-tekil-basit

C)somut-özel-tekil-türemiş

D)soyut-cins-çoğul-basit

E)somut-cins-tekil-türemiş







2.Aşağıdakilerden hangisinde altı çizili sözcüğün kökü isimdir?



A)İçindeki korkuyu bir türlü atamıyordu,uyuyamıyordu.

B)Solgun bir gül oluyor dokununca, dizesi kimi hatırlatır?

C)Dağ havasıyla daha bir gençleşmiş, güzelleşmişti.

D)Soğuk suların aktığı yüksekçe bir dağ köyüydü burası.

E)Çocuğun çağrısına kulak veren anne telaşla ayağa kalktı.









3.Aşağıdakilerden hangisinde “-lık,-lik” eki soyut bir anlam türettiği halde, cümle içinde somut bir varlığı karşılama işleviyle kullanılmıştır?



A)Kahramanlık gerektiren işler için cesur olmak gerekir.

B)Gençlik, acaba bizi nereye götürecek bu akşam?

C)İnsanlık, başka bir deyişle vicdan insanlarda zamanla gelişmiştir.

D)Akıllılık edersen hedefine erken varır, rahat edersin.

E)Özgürlük, başkalarının özgürlüğüyle sınırlı olmalıdır.











4. “-den” eki aşağıdakilerden hangisinde tamlayan eki görevinde kullanılmıştır?



A)Sözlerinden bir anlam çıkarmak mümkün değildi.

B)Kamyon, yokuşun tam ortasından geçti çekinmeden.

C)Aydın, her şeyden habersiz koltukta uyuyordu.

D)Sonbaharda her zaman senden bir şey vardır.

E)Şiirlerden birkaçını yayımlamayı hiç düşünmemiş.













5.Aşağıdakilerden hangisinde bir şeyin neye veya kime ait olduğunu bildiren bir ek (iyelik eki) kullanılmamıştır?





A)Gönlümde yatan şey, dışarıda okumaktır.

B)Ayakları turuncuya, gagası karaya benzer bir kırmızılıktaydı.

C)Galiba içlerinde en kırmızısı ve serti, bu karpuzdu.

D)Benim; tüm yaz, gündüz işe gidip akşam ders çalışan.

E)Aklı bir karış havada, ayakları yere basmıyor.











6.Aşağıdakilerden hangisinde “ler” eki “her” anlamında kullanılmıştır?



A)Böyle zamanlarda çok sakin ve sabırlı olmalısın.

B)Bulutlar geçiyor üzerimizden yavaş yavaş.

C)Sabahları uyanır uyanmaz gazete okurdu.

D)Okullar gezilip ihtiyaç analizi yapılacaktı.

E)Tüm konuları öğrenmek için planlı olmalısın.











7.Aşağıdakilerden hangisinde den” eki neden bildirme işlevinde kullanılmıştır?



A)Gözlerimin morarması geceler boyu uyumadığımdandır.

B)Okuduklarından en iyi şekilde yararlanmayı biliyordu.

C)Babadan kalma üç odalı, küçük bir evleri vardı.

D)Oturmuş, şundan bundan söz ediyorduk bahçede.

E)Onun mantıktan uzak konuşmaları bizi şaşırtmıştı.









8.Aşağıdakilerden hangisinde isim tamlaması kullanılmamıştır?



A)İç rahatlığıyla, korkusuzca yaşıyorum bu ücra yerde.

B)Çayın kenarından gidip eski bir taş köprüden geçtik.

C)Senin içeri girdiğini görünce ne diyeceğini bilemedi.

D)Bir gazete patronu olalı olaylara bakışı yazık ki değişti.

E)Deniz kıyısına balıkçı lokantaları sıra sıra dizilmişti.











9.Aşağıdakilerden hangisinde altı çizili sözcük somut anlamda kullanılmıştır?



A)Yüreğimde garip bir ağrı var, doktora gitmeliyim.

B)Onu tanımazsınız, o ne keçidir bilir misiniz?

C)Ayrılığın verdiği acıyla ne yaptığını bilmiyor.

D)Tatsız ilişkiler yaşanmaması için gerekeni yaptık.

E)Kafadan çatlak mısın be kardeşim, diye bağırıyordu.











10.Aşağıdakilerden hangisinde topluluk adı bir isim tamlamasında tamlanan görevinde kullanılmıştır?



A)Ordu komutanı, birçok askerin sorumluluğunu yüklenir.

B)Bilim düşmanı insanların eğitime ihtiyacı olduğu tartışılmaz.

C)Öğrenci velisi, okul müdürünün odasına bir dilekçeyle geldi.

D)Buranın halkı kız çocuklarına da mutlaka karateyi öğretirdi.

E)Milletin huzuru ve refahı için herkes birbirine hizmet etmeli.











11.Aşağıdaki altı çizili isimlerden hangisi soyut anlamlıdır?



A)Uzaktan gelen o sesle yıkıldı dünyam.

B)Gönül bir kuştur sevgilinin saçına konan.

C)Baharın kokusu, yaşama sevinci aşılıyor.

D)Kentin renk renk ışıkları gece bir bir söndü.

E)Böbreğindeki taş en az iki santimetre kadardı.











12.Ayın çevresinde bir ışık halkası

Denizden dumanlar tütmeye başladı

Islak ince bir yaz

Ağacına kadar işledi sandalın



Yukarıdaki dizelerde aşağıdakilerden hangisi yoktur?



A)Somut isim

B)Belirtili isim tamlaması

C)Birleşik isim

D)Tamlayanla tamlananı yer değiştirmiş isim tamlaması

E)Ayrılma durum eki









13.Aşağıdakilerin hangisinde çoğul eki almamış bir topluluk ismi kullanılmıştır?



A)Bir sürü gezer dağın ormanlık yamacında.

B)Sınıfların dışarı çıkarmalarına beş dakika kaldı.

C)Cahilliktendir halkların birbirine düşmanlığı.

D)Ellerinde çiçek demetleriyle geldi yanıma.

E)Ormanların tükenmesi, hayatın tükenmesidir.











14.Aşağıdakilerden hangisinde yansıma sözcük isim görevinde kullanılmamıştır?



A)Tencerenin fokurtusunu duyunca mutfağa koştu.

B)Gölge oyunu olan Karagöz bir zırıltıyla başlardı.

C)Önce şimşek çaktı, gök gürledi, sonra yağmur yağdı.

D)Kuşların cıvıltısı, ağaçların sesiyle sarmaş dolaştı.

E)Yaprakların fısıltısını dinleyerek dinlenirim hep.











15.Aşağıdakilerden hangisinde zaman anlamlı bir sözcük isim görevinde kullanılmıştır?



A)Yurt dışındaki küçük kardeşini görmeyeli yıllar oldu.

B)Akşam erken yatarsan daha düzenli bir yaşamın olur.

C)Haftaya önemli bir konuğumuz gelecek şehir dışından.

D)Sınava aylarca çalıştı, başarılı olarak emeğinin karşılığını aldı.

E)Dün çarşıya çıkmış, evin tüm ihtiyaçlarını almıştı.









16.Aşağıdakilerin hangisinde küçültme eki alan bir isim kullanılmamıştır?



A)Masmavi Akdeniz’de yüzen bu yat büyükçeydi.

B)Bu bölgede beyazımsıdır göğün mavisi yaz aylarında.

C)Ciğerden aldığı küçük bir parçacıktı zehirlenmesinin nedeni.

D)Acımtırak yemeğin sağlığa yararlı olacağı konusu tartışmalıydı.

E)Kedicik, annesine sığınmış hasta bir çocuğa benziyordu.











17. I-Değil yalnız yazların kızgın sıcaklarında

II-Hemen her gün, hele büyük kentlerde

III-Bulvarları tarıyor, hain gülüşleri sessiz.

IV-Pan’la karşı karşıya, gözleri kararıyor

V-Katı cıvık asfaltta yalınayak bir işsiz.



Yukarıdaki dizelerle ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylenemez?



A)I.dizede hal eki vardır.

B)II. dizede tüm sözcükler basittir.

C)III. dizede ünlü daralması vardır.

D)IV. dizede iyelik eki kullanılmıştır.

E)V. dizede birleşik sıfat kullanılmıştır.









18. I-Gözlerden uzak yaşıyordu, kimsesiz.

II-Bedeninden kanlar fışkırıyordu.

III-İçimizde nice Molier’ler acılaşır kalır.

IV-Cumartesileri buluşur sinemaya giderdik.

V-2000’li yılların modasıdır düşük bel pantolon



Yukarıdaki cümlelerdeki “-lar,-ler” eki kaç değişik anlamda kullanılmıştır?



A)1

B)2

C)3

D)4

E)5









19.Aşağıdakilerden hangisinde ikileme isim görevinde kullanılmıştır?



A)Darı, darı! Hamama girdi kocakarı, dişleri sarı sarı.

B)Sesiz sedasız bir ortamda ders çalışma lüksü yoktu.

C)Kadın hırsızı yakalatmak için çığlık çığlığa bağırdı.

D)Zor iş yoktur, yarım yamalak bırakılan işler vardır.

E)Sarı sarı güllerin arasında beyaz papatyalar ekiliydi.









20.Aşağıdakilerin hangisinde “yanlış” sözcüğü isim görevinde kullanılmıştır?



A)Yanlış düşünceler, bilimin ışığıyla değiştirilebilir ancak.

B)Bu konuda bize yanlış bilgi verilmesinin hesabını soracağız.

C)Yanlışların zararını çekmektense işimi doğru yaparım.

D)Yanlış işler peşinde koşan insanlar,dorulara geç ulaşır.

E)Bu işe yanlış bir zamanda başlaması onun ticari hayatını bitirdi.







CEVAPLAR



1-E 2-C 3-B 4-E 5-D 6-C 7-A 8-C 9-A 10-D 11-B 12-C 13-A 14-C 15-A 16-D 17-B 18-E 19-A 20-C