DİN KÜLTÜRÜ VE AHLAK BİLGİSİ 5
İSLAM DÜŞÜNCESİNDE YORUMLAR
İslam düşüncesinde ortaya çıkan yorum farklılıklarının sebepleri; sosyal, kültürel, coğrafi, siyasi sebepler ile insanın yapısından ve dini metinlerden kaynaklanan sebepler olarak açıklanabilir.
Bu farklılıkları yorumlama biçimleri, islam düşüncesi ve kültürüne zenginlik katmış, bir çok farklı ilim dallarının ortaya çıkmasına zemin hazırlamıştır.
Sebepleri : İnsanın yapısı, Ortam ve kültür, Sosyal ve Siyasi sebepler, Dini metinler. Sonuçları : Düşünce zenginliği, Dini yaşamada kolaylılık, Mezhepler, Tasavvufi oluşumlar.
*Muhkem ayetler : Açık, kesin, manası herkes tarafından aynı şekilde anlaşılan ayetlerdir. *Muteşabih ayetler : Birden çok anlama gelebilen, manası herkes tarafından kolayca anlaşılmayan, açıklanması için başka delillere ihtiyaç duyulan mezheplerdir.
İSLAM DÜŞÜNCESİNDEKİ MEZHEPLER
Siyasi - İtikadi ve Ameli - Fıkhi mezhepler diye ikiye ayrılır.
*-Siyasi - İtikadi mezhepler; Haricilik, Şiilik, Mu'tezile, Maturidilik ve Eş'arilik'tir. *-Ameli - Fıkhi mezhepler; Hanefilik, Malikilik, Şafiilik, Hanbelilik ve Caferilik'tir.
Haricilik : Dördüncü halife Hz. Ali ile Şam Valisi Muaviye arasında Miladi 657 yılında yaşanan Sıffin savaşı sonucunda ortaya çıkan ilk siyasi-itikadi mezheptir. Hariciliğin temel görüşleri şunlardır:
*Yönetimde bulunmak için Kureyş soyundan olma şartı yoktur. Gerekli şartları taşıyan herkes, Müslüman toplumun lideri olabilir. *Ameller imanın bir parçasıdır. İbadetleri terkeden veya büyük günah işleyen kimse Müslümanlıktan çıkmıştır. Mutlaka tövbe etmesi gerekir. *Hüküm vermek Allah'a aittir. Kullar ve yöneticiler hüküm vermez. Allah'ın hükmünü uygularlar.
Şia (şiilik) : Grup, topluluk, taraftar ve yardımcı anlamına gelir. Şia'nın temel görüşleri şunlardır:
*Peygamberimizin vefatından sonra ilk halifelik Hz. Ali'nin hakkıdır. *Hz. Ali, Hz. Muhammed'den sonra insanların en üstünüdür. *Hz. Ali ve onun soyundan gelenler imamet yetkisini taşırlar. İmamlar hata yapmazlar, günah işlemezler. *Şiiliğin en önemli temsilcisi olan İmamiyye'ye göre, vahiy ve atanmayla imamlığı öngörülen tam Oniki kişi vardır. Onikinci imamın, küçük yaşta kaybolduğuna kıyamete yakın tekrar insanlığı kurtarıcı (mehdi) olarak geleceğine inanırlar. *Açık ve gizli bir tehlike karşısında inancını gizleme (takiyye) esastır.
İmamiyye, İsmailiyye, Zeydilik, Nusayrilik, Dürzilik gibi şii toplulukları bulunmaktadır.
Mu'tezile : Ayrılan, uzaklaşan bir tarafa çekilen anlamına gelir. Kurucusu Vasıf bin Ata'dır. Mu'tezilenin temel görüşleri şunlardır:
*Tevhit: Allah'ın zatı ve sıfatları itibariyle bir olması demektir. Onun zatı ve sıfatları birbirinden ayrı düşünülemez. *Adalet: İnsan kendi eylemlerinde tamamen özgürdür. Allah'ın bu fiillerin yaratılmasında bir müdahelesi yoktur. Eğer insanın fiillerinin yaratıcısı Allah olsaydı, o zaman Allh'ın insanları cezalandırması anlamsız olurdu. *Elmenzilü beynel menzileteyn: Büyük günah işleyen ne mümin ne de kafirdir. Böyle bir kişi fasık'tır. Yani iman ile küfür arası bir noktadadır. Bu kişi tövbe etmeden ölürse ebediyen cehennem de kalır. *El va'd vel vaid: İyilik ve kötülük yapanın mutlaka karşılığı vardır. İyiliğe ödül kötülüğe ceza yaratıcı için zorunluluktur. Allah, kötülük edenleri bağışlamaz, Hz. Peygamber de şefaat etmez. *Emri bil maruf nehyi anil münker: İnsanlara iyiliği emredip, kötülüklerden alıkoymak, bütün Müslümanlar için en önemli görevlerin başında gelir ve farzdır.
Maturidilik : Kurucusu Ebu Mansur Maturidi'dir. En büyük katkısı ehl-i sünnet inancını sisteme geçirmiştir. Maturidiliğin temel görüşleri şunlardır:
*Büyük günah işleyen bir kimse dinden çıkmaz. *Peygamberler olmasa da kişi aklıyla Allah'ı bulabilir. *İyi ve kötü aklın bilgisi dahilindedir. *İnsanın fiillerini yüce Allah yaratır. Ancak Allah'ın herşeyin yaratıcısı olması, insanın fiillerini serbestçe yapmasını engellemez. İnsanbütün fiillerinden sorumlu tutulmuştur. İnsan bir işi yapmağa karar verdiğinde Allah, o gücü ona verir. Sorumluluk niyete ve verilen karara bağlıdır. *Allah, insanın kaldıramayacağı yükleri ona yüklemez. *Allahın fiillerinin mutlaka bir sebebi ve hikmeti vardır. Ama insan aklıyla bunları bilemeyebilir. *İman; dil ile ikrar ve bunu kalp ile de tasdik etmektir. Kişinin davranışları, imanın bir parçası değildir.
Eş'arilik : Kurucusu Ebul Hasan el-Eş'ari'dir. Eş'arilik Mu'tezile'ye bir tepki olarak doğmuştur. Kurucusu Ebul Hasan el-Eş’ari’dir. Eş’arilik Mu’tezile’ye bir tepki olarak doğmuştur Eş’ariliğin temel görüşleri şunlardır: *Kendisine dini bir uyarıcı gönderilmeyen kimse, aklıyla Allah’ı bulmak ve ona iman etmekle sorumlu değildir. *İyi-kötü, çirkin-güzel, akılla değil vahiyle bilinir. Fiilin kendisinde güzellik ve çirkinlik yoktur. Allah emretti ise fiil güzel, yasakladı ise fiil kötüdür. *Kulun iradesi Allah’ın iradesine bağlıdır. Dolayısıyla kul ister, Allah dilerse yaratır, dilerse yaratmaz. *Allah kulun gücünün yetmeyeceği şeyleriona yükleyebilir. *Allah’ın fiillerinde sebep ve hikmet olur veya olmaz. *İman, bilmek ve kalp ile onaylamaktan geçer. Büyük günah işleyen kimse, dinden çıkmaz, günahkar olur. *Hz. Muhammed ahrette, müminlere Allah’ın izniyle şefaat edecektir.
-> İman esaslarının açıklanıp yorumlanmasında ortaya çıkan yorum farklılıklarına itikadi mazhepler denir.
-> İbadet konularının açıklanıp yorumlanmasında ortaya çıkan yorum farklılıklarına fıkhi mezhepler denir.
-> Ahlak konularının açıklanıp yorumlanmasında ortaya çıkan yorum farklılıklarına da tasavvufi oluşumlar denir.
Hanefilik : Kurucusu İmam Ebu Hanife olarak bilinen Numan bin Sabittir. Öğrencileri Ebu Yusuf ve Muhammed eş-Şeybani. Osmanlı Devletinin resmi mezhebi Hanefilik idi. İçtihadı ve kıyas metodu çok kullanılır. Hanefiliğin temel prensipleri şunlardır:
*Dini konuların çözümünde başvurulacak kaynaklar Kur’an, sünnet, sahabe sözleri, icma ve kıyastır. *Hüküm ifade eden sözler kadar, bunların anlamları ve konuluş gerekçeleri de önemlidir. O yüzden ayetlerin niçin indirildiği, hangi olay sonrası böyle bir ayet geldiği incelenmelidir *Örf ve adetler fıkhın ikincil kaynaklarıdır. Dini hükümler tahsis edilirken örf ve adetlerin de bağlayıcılığı vardır.
Malikilik : Kurucusu Malik bin Enes’tir. İmam Malik’in en önemli eserleri hadisleri derleyip topladığı Muvatta’dır.
İmam Malik fıkıhta usul olarak sırasıyla Kur’an’ı, sünneti, sahabe sözlerini, icmayı delil olarak kabul etmiştir.
Şafiilik : Kurucusu Muhammed bin İdris eş-Şafii’dir. İmam Şafii fıkıhta usul olarak sırasıyla Kur’an’ı, sünneti, sahabe sözlerini, icmayı ve kıyası delil olarak kabul etmiştir. En meşhur eserleri er-Risale ve el-Ümm.
Hanbelilik : Kurucusu Ahmet bin Hanbel’dir. En önemli eseri; içinde yaklaşık kırk bin hadis bulunan Müsned’dir.
Ahmet bin Hanbel, fıkıhta usul olarak sırasıyla Kur’an’ı, ve sünneti delil olarak kabul etmiştir. Sahabe sözlerinden de üzerinde ittifak edilen görüşleri almıştır. Hanbelilik mezhebinin en belirgin özelliği, rey ve kıyastan olabildiğince uzak durması, hadise dayalı fıkıh anlayışı geliştirmesidir.
Caferilik : Kurucusu Cafar-i Sadık’tır.
Şiilikteki oniki imamın altıncısı olan İmam Cafer, Hz. Hüseyin yoluyla Hz. Ali soyundan gelmektedir. Cafer-i Sadık, fıkıhta usul olarak sırasıyla Kur’an’ı, sünneti, icmayı ve aklı delil olarak kabul etmiştir.
…son…