Avarlar: 760.000 (bazı kaynaklara göre 850.000 )

[Jön TüRk]

Avarlar, Kafkasya Halklarının içinde tarihte en çok adı geçmiş , ve Kafkasya'da devlet kurabilmiş tek Kafkas kökenli halktır. Anayurtları Kuzey Doğu Kafkasya'da yer alan ve başlı başına bir ülke olan , Arapların "Cebelüssine" yani "Diller Dağı" olarak andıkları Dağıstan'ın merkezi olan Avaristan'dır. Birçok kaynağa Avarya olarak geçmiş bu bölgeye Avar Klanları kat'i surette başka bir halkın yerleşmesine izin vermemişlerdir. Kafkasya Avarlar'ı Beyaz tenli Kafkas ırkının bütün özelliklerini dominant şekilde yansıtırlar.Avarlar'ın başkenti Avaristan'ın merkezi olan Hunzak'tır , Avarca manası "Hun şehri" "Hunlar'ın yeri" manasına gelmektedir.

Avarlar CengizHan moğollarının müttefikleri olmuşlardır. Moğollar sadece Kafkasya Avarlar'ı ile savaşmadılar , haricinde ki bütün Kafkasya'yı yakıp yıktılar. Moğollar Kafkasya Avarlar'ı için "Bizim Avarlar" tabirini kullanıyorlardı. Cengiz Han ,Avarlar'a diğer Kafkas Halklarından haraç almak imkanını vermiştir. Bu alan Azerbaycan'daki Şemaha sehrinden Kabarday'a kadar olan bölgeyi içine alıyordu.


Avarlar , İmam Şamil'in torunu merhum Said Şamil Bey'in yorumuyla "siper savaşçıları"- dırlar ,sadece Kafkas-Rus savaşlarında bile Avaristan'ın kalelerini savunurken gösterdikleri eşsiz cesaret örnekleri bu yargıyı doğruluyor. Bu savaşlarda kendilerini "Tanrı'nın eli" gibi gören moskof generalleri bile bu cesaret örneklerini hayranlık dolu cümlelerle savaş günlüklerine yazmaktan kendilerini alamamışlardır.

Karakter olarak sadece Dağıstan'a has "Dağlı" adı ve eşsiz "Dağlı" kültürünün bir ürünü olan yüzlerce yıllık Avar adetleri İslam'ın etkisiyle biraz kırpılmış olsada etkisini hala devam ettirmektedir. Dağıstanlı herhangi bir komşu halka Avarlar'ı sorarsanız 1000 yıldır söylenilen şeyi söyleyecektir : "...kafalarına koyduklarını yapan halk..."

Tarihe baktığınızda Avarlar'ın asla başsız - sancaksız yaşamadıklarını görürsünüz. Avar Tarihi bir bakıma Hanlıklar tarihidir. Hanlık merkezi herzaman Hunzak olan Avarlar Klanları bu Hanlığa bağlı olmakla birlikte kendi karar mekanizmalarını kendi avullarının en yaşlılarının oluşturduğu heyetlerle alırlardı.

"Avar" adı Kafkasya Avarlar'ının çok önem verdikleri ozanlığın ürünü olan eski efsanelerinde , uzun hikayeler anlatan şiirlerinde sıkça geçmektedir , Avarca yapılan dualarda geçen ve Peygamber adları söylenirken ism-i şerifin önüne getirilen "Avarag" adı buna sadece küçük bir örnek... Mesela "Avarag Mahamad" Hz.Peygamber a.s için bir anış tarzıdır.

Kafkasya Avarlar'ı , kendi içlerinde Andi ve Dido isimli iki büyük kola ayrılır.

Andiler; Andi, Ahvah, Bagulal, Botlih, Godoberin, Karatin, Tindal ve Çamalal alt-kollarına ayrılır.

Didolar; Bejtin, Ghinuh, Gunzib, Hvarşin, Çez-Dido alt-kollarına ayrılır.

Kara-Koysu Nehri'nin yukarı taraflarına yerleşen Arçinler de, tarihi olarak Avarların bir koludur.

Kafkasya Avarlar'ı dışarıya kendilerini Avar olarak tanıtmakla birlikte kendi içlerinde milletlerini "Ma'arul" veyahut "Ma'arulaw" olarak adlandırırlar. Kelime kökü "Mu'rul Avar'al" yani "Dağ Avarlar'ı"ndan gelmekle birlikte zamanla sadece "Dağlı" anlamına gelen "Ma'arula" adı kullanılır olmuştur.

Din olarak 1000 küsür yıldır Sünni İslam inancında olan Avarlar , komşuları Çeçenler'le aynı yıllarda İslam olmuşlardır. Avarlar arasında İslam'ın kabulünden bu yana Nakşibendilik Tarikatı hep kabul görmüş ve en çok taraftarı olan Tarikat olmuştur.

Avarlar'ın arasında tarım ve hayvancılık ile özellikle el sanatları yaygındır. Dağlı ustaların ellerinden çıkan eserler paha biçilmezdir, şu an Türkiye ve yakın Doğu'daki kuyumculuk sektörünün kullandığı motifler dikkatle incelenirse Dağıstan mührü görülecektir.Zira Atayurttan göç eden Ustalar gittikleri yerlerde mesleklerine devam ederek bu kültürlerde kalıcı izler bırakmışlardır.

Kafkasya Avarlar'ının Dili yada Ma'arul Mats bir Kuzey Doğu Kafkasya Dilidir. Kafkasya Avarlar'ının dili eski Mezopotamya agglutinatif dilleriyle benzerlik gösterir , Hurriler , Sin-Tibetler ve en cok Ket (Yenisey-Ostyak) diline ki şu an Batı Sibirya'da bu dilin 500'den daha az kullanıcısı kalmıştır. (agglutinatif dillerde kelimelerin anlamları, sonlarına gelen hece ekleriyle kelime kökü değişmeden yeni formlarına uyarlar.)

Dünyada bu dili konuşan yaklaşık 850.000 dolayındaki Avar nüfusu bulunmaktadır. Bu kitle anayurtları olan Avaristan'da (Dağıstan) en fazla sayıda olmak üzere , sırasıyla Azerbaycan'ın Zakatala bölgesinde , Çeçenya'da , Kalmukya'da , Gürcistan'da , Kazakistan'da , Ürdün'de ve Türkiye'de bulunmaktadır.

Khunzakh , Antsukh , Çaroda ve Gidatl olmak üzere dört ana diyalektiği bulunan Avar Dili'nin "lingua franca" sı Khunzakh (bolmats) dialektiğidir. Khunzakh dialektiği yazı dilindede ortak dildir.

Kafkas Rus savaşlarına önderlik etmiş 3 büyük İmam , Gazi Muhammed , İmam Hamzad ,ve (Kafkasya Kartalı , Dağıstan Arslanı) olarak anılan İmam Şamil'de Avar'dır.

Ayrıca Kafkas-Rus savaşlarında savaşçılığıyla meşhur olmuş Hacı Murad'da Avarlar'a mensuptur.Şiirlerindeki felsefeyle tanınmış şair Rasul Hamzatov'da Avarlar'dandır.